درباره طوس قبل از اسلام جز روایات وافسانه های موجود اسناد معتبر دیگری در دسترس نیست.
اما می توان حدس زد که این شهر در اواخرحکومت ساسانیان یک شهر مرزداری درجه ۲ بوده که بر سه راه مرو- نیشابور وگرگان قرارداشته است.
وجود تپه های زیستگاهی قبل از اسلام در حدود ناحیه طوس خود دلیل محکمی براین مدعی است. نحوه استقرار کاروانسراهای  مهم درمسیر این راه ها وهمچنین موقعیت قلعه ها وروستاها ومراکز جمعیتی، مثلثی به مساحت حدود ۶ هزار کیلومتر را تشکیل می دهد که رأس آن غرب مجموعه رادکان وشرق آن مسیر جاده ابریشم حدفاصل رباط شرف تا رباط فخر داوود را شامل می شود.
یال شمالی این مثلث دامنـــــه های کوه های هزار چشمه و یال جنوب آن کوه های بینالود را در بر می گیرد.
نحوه استقرار محوطه های تاریخی و وجود آثار شاخص در طول دره کارده واقع در کوه های هزار چشمه ودره های زشک ومایان ورودبار در کوه بینالود شکل محدوده تاریخی را از یک مثلث سالم خارج کرده است.
عمده ترین عناصر میراث فرهنگی درلبه های بیرونی محدوده تاریخی را می توان به شرح زیر برشمرد.

لبه شمالی :

• تپه کبیر : واقع در شمال شهر چناران، متعلق به قبل از اسلام که تا زمان سامانیان محل سکونت بوده.
• روستای هندل آباد.
• قلعه عماد واقع در روستای آل دره متعلق به دوره تیموری.
• رباط آبگرم واقع در دره خور متعلق به صدر اسلام.
• روستاهای تاریخی رزان واندرخ وکارده.

لبه غربی :

باتوجه به ارتفاعات دو طرف رادکان پهنه تاریخی درقسمت غرب رأس مثلث را تشکیل می دهد وشامل محوطه های زیر می شود.

• مجموعه رادکان شامل قلعه، مزار، میل ومسجد که عمدتا” متعلق به دوره ایلخانی تا نادری است.
• روستای اخملد که دارای بند وآبگیری متعلق به دوره تیموریان است.

لبه جنوبی :

• رباط فخرداوود در مسیر جاده نیشابور که در زمان صفویه تعمیر اساسی گردیده است.
• ایوان وکاروانسرا طرق واقع در جنوب مشهد متعلق به دوره تیموریان وصفوی.
• رباط خاکستری واقع درجنوب مشهد که متعلق به دوره تیموری است.
• روستاهای باستانی مایان، زشک، مغان و ارغند.

لبه شرقی :

• مسیر جاده ابریشم حدفاصل رباط شرف تا سنگ بست ضلع جنوبی این محدوده را با آثار تاریخی زیر شکل می دهد.
• کاخ -رباط شرف : این اثر فوق العاده که از بیرون مانند یک قلعه واز داخل مانند یک کاخ باشکوه است متعلق به دوره سلجوقیان درمسیر شهر سرخس قرار دارد.
• کاخ -رباط ماهی : که در حدفاصل رباط شرف وسنگ بست قرار گرفته واحتمالا متعلق به دوره غزنویان است.
• رباط چاهه : که در نزدیک رباط ماهی قرار داشته وحدودا” تخریب شده است.
• مجموعه سنگ بست : این مجموعه که شامل بنائی گنبدوار ومیلی به ارتفاع ۴۰ متر ؛ متصل به پهنه ای از ساخت وسازهای مخروبه ای است که در زمان خود از آبادانی و وسعت زیادی برخوردار بوده. این مجموعه که درجنوب مشهد قرار دارد احتمالا” متعلق به دوره غزنویان می باشد.

در داخل محدوده تاریخی رباط ومزار ویرانی واقع در مسیـــــر قدیمی جاده توس به نیشابور ونیز تپه های باستانی مشرف به چشمه گل اسب (گیلاس)ومیل اخنگان در مسیر روستای پاژ به توس و روستای میامی در مسیر جاده قدیم سرخس به مشهد از عناصر مشخص تاریخی این محدوده هستند.