به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، حسینعلی جعفری نویسنده سمنانی در آخرین اثرش با نام «افرا» که حکایت سفر جوانی به روستایی در مازندران بوده، بر استفاده از عناصر بومی تاکید داشته است. مواجهه دو شخصیت اصلی در این داستان، سمبلی از تعارض زندگی شهری و روستایی در دوران پیش از انقلاب است. نویسنده این کتاب درصدد نوشتنِ یک پنجگانه داستانی با موضوع انقلابی است و کتاب افرا اولین کتاب از این مجموعه پنج جلدی به شمار میرود.
جعفری که برای حضور در نشست مدرسان ادبیات داستانی در حاشیه نخستین جشنواره داستان‌های حماسی از سوی حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی به مشهد دعوت شده بود، بر استفاده از ظرفیت‌های بومی کشورمان بویژه اثر سترگ شاهنامه فردوسی تاکید دارد. آنچه در ادامه می‌آید مشروح گفتگوبا حسینعلی جعفری است.
چه ضرورتی برای اقتباس از شاهنامه در دنیای معاصر وجود دارد؟
جعفری: شاهنامه بازگوکننده هویت ایرانی و بومی و بزرگترین کتاب ملی ماست و در کتاب گنجینه حماسه‌های جهان، یکی از بزرگترین حماسه‌های دنیا به شمار میرود؛ از این‌رو ظرفیت بسیار زیادی برای بهره‌‌برداری و اقتباس ادبی دارد.
این ظرفیت چه ابعادی را دربرمی‌گیرد؟
جعفری: شاهنامه منبعی بسیار غنی از میراث مشترک ایرانیان است که در آن می‌توان استمرار هویت ایرانی، از زمان اسطوره‌ها و حماسه‌ها تا فرمانروایی واپسین شاهنشاهان ساسانی را آشکارا دید. فردوسی بی‌گمان در احیای زبان فارسی که از ارکان هویت ملی ماست، نقش بی‌چون و چرایی داشته و محتوای شاهنامه دارای ویژگی‌هایی است که هویت ملی ایرانیان در پرتو آن حفظ شده است و نویسندگان معاصر بایستی از آن بهره ببرند.
به نظر شما دلیل غفلت ادبیات داستانی ما از اثر سترگی همچون شاهنامه چیست؟
جعفری: بخشی از داستاننویسی ما به سمت الهام‌گرفتن از ادبیات کهن غرب و یونان رفته است. متاسفانه کهن الگوهای خودمان را رها کردیم و به سراغشان نرفتیم و یکی از دلایل مهم آن هویت باختگی است. چون بیشتر داستان‌هایی که خوانده‌ایم از نویسندگان غربی بوده، ذهنیت ما به آن سمت گرایش پیدا کرده است؛ در حالیکه شاهنامه به‌عنوان یکی از مهمترین کتاب‌های ما ایرانیان می‌تواند منبع غنی و بزرگی برای الهام‌گرفتن و اقتباس ادبی باشد تا قهرمان‌های جدیدی به نسل امروز معرفی شوند.
چطور می‌توان در اقتباس ادبی از شاهنامه اثر موفقی خلق کرد؟ چه آگاهی و دانشی برای این کار لازم است؟
جعفری: نویسنده‌ها باید شاهنامه‌پژوهانی را در کنار خود داشته باشند تا در مشاورت و مجاورت با آنها به درک صحیحی از کهن‌الگوهای ایرانی برسند و از منبع عظیم شاهنامه بیش از پیش بهره‌مند شوند تا بتوانند اثر موفقی خلق کنند.
گویا شما در آخرین اثر داستانی خود افرا، از شاهنامه اقتباسی غیرمستقیم داشته‌اید درباره‌اش توضیح می‌دهید؟
جعفری: در رمان افرا نام شخصیت اصلی رستم‌علی است. درواقع چون بخشی از داستان برگرفته از شاهنامه است همواره این ذهنیت را داشتم که نام رستم‌علی را بکار گیرم. نام رستم نماد ملیت ماست و نام علی نماد مذهب و دین ماست. این داستان گرچه واقعی نیست اما براساس یک روایت عامیانه است که در تاریخ شفاهی آن منطقه وجود دارد و من از آن وام گرفتم. شاهنامه ظرفیت‌های بسیار خوبی دارد مهم این است که چقدر آن را بشناسیم و از آن بهره ببریم.
غفلت از ادبیات کهن‌مان از جمله شاهنامه چه تبعاتی خواهد داشت؟
جعفری: شاهنامه هویت ماست و تبعات این هویت باختگی اکنون در جامعه مشهود است. در یک مثال ساده بگویم وزنه‌بردار کشورمان در مسابقات بین‌المللی وزنه‌ای را بلند می‌کند و گزارشگر می‌گوید این هرکول ایرانی توانست وزنه را روی سر ببرد؛ در حالیکه ما رستم را داریم.
در مثال دیگری وقتی می‌خواهیم به نقطه ضعف کسی اشاره کنیم از اصطلاح پاشنه آشیل استفاده می‌کنیم در حالیکه چشم اسفندیار را در شاهنامه داریم که وقتی این دو را با هم مقایسه کنید می‌بینید عظمتی که چشم اسفندیار از نظر معنایی دارد بسیار بالاتر و خاص‌تر از پاشنه آشیل است.
آیا از فرهنگ اصیل ایرانی فاصله گرفتیم؟
جعفری: بعد از اینکه از نقالی و پرده‌خوانی فاصله گرفتیم و داستان‌های غربی در کشورمان بیشتر رواج یافت، اکثر جوانان و حتی افراد میانسال و سالخورده، فرهنگ اصیل ایرانی و داستان‌های شاهنامه را فراموش کردند و این هویت باختگی خودش را بیشتر نشان داد.
فرهنگ اصیل ایرانی که در آن مروت، فتوت، جوانمردی و همکاری موج می‌زد، امروز بسیار کمرنگ شده است. در عرصه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و سیاسی شاهد جامعه‌ای آفت‌زده هستیم، چون هویت ما دچار اشکال شده است. اگر شاهنامه را به میان مردم بیاوریم و ارزش‌های آن در میان اقشار مختلف جامعه نهادینه شود، مطمئن باشید که جامعه به‌سمت سلامت فکری و روانی پیش خواهد رفت.